Τα φαγητά που έτρωγαν οι παλαιότερες γενιές μας αντιπροσωπεύουν έναν πολύτιμο κομμάτι της παράδοσης και της κουλτούρας μας που, δυστυχώς, φαίνεται να χάνεται με τα χρόνια.
Αυτά τα παραδοσιακά φαγητά, συχνά εμπνευσμένα από τα τοπικά υλικά και τις παραδόσεις, αντικαθίστανται ολοένα και περισσότερο από εμπορικά και επεξεργασμένα προϊόντα.
Η μπομπότα, η θρεψίνη, το ζαχαρόψωμο και άλλα τρόφιμα «των φτωχών» που χόρταιναν τους Έλληνες τον περασμένο αιώνα.
Η μπομπότα
Γνωστή και ως το ψωμί ή η πίτα των φτωχών, η μπομπότα ήταν η εναλλακτική του σπάνιου σε δύσκολες περιόδους αλευριού από σιτάρι. Ήταν στην ουσία ένας χυλός από καλαμποκάλευρο, αλατισμένο νερό και λάδι, αυγό ή κάποια γέμιση, αν υπήρχε.
Θρεψίνη και πετιμέζι
Ως την δεκαετία του ’60, τότε που δεν υπήρχαν… πραλίνες φουντουκιού και maple syrup για να αλείφουμε στο ψωμί, οι φέτες αλείφονταν κατά κόρον με πετιμέζι ή θρεψίνη. Το πετιμέζι είναι το παχύρρευστο προϊόν που προκύπτει από τον μούστο των σταφυλιών, ενώ η θρεψίνη, που κυκλοφορούσε στο εμπόριο σε κουτί με μια χαρακτηριστικότατη φωτογραφία ενός μικρού παιδιού, ήταν μια κρέμα που αποκαλούταν και σταφιδίνη, επίσης από τα σταφύλια. Αυτό ήταν το πιο συνηθισμένο και θρεπτικό κολατσιό των παιδιών τις δεκαετίες του ’50 και του ’60.
Ζαχαρόψωμο
Μια φέτα ψωμί με ζάχαρη ήταν ο πιο γρήγορος και οικονομικός τρόπος να ξεκινήσουν τα παιδιά τη μέρα τους πριν φύγουν για το σχολείο, τις περασμένες δεκαετίες. Η «συνταγή» είναι πολύ απλή: Το ψωμί απλώς βρεχόταν ελαφρώς με νερό και πασπαλιζόταν με ζάχαρη.
Τσιγαρίδες
Σε παλαιότερες εποχές ανά την Ελλάδα – και σε κάποιες επαρχίες ακόμη – κάθε οικογένεια είχε το γουρουνάκι της, που «θυσιαζόταν» κοντά στα Χριστούγεννα. Επειδή όμως δεν έπρεπε να πάει χαμένο καθόλου κρέας, τα μικρά κομμάτια από ξύγκι που περίσσευαν, έμπαιναν σε καζάνια με νερό και αλάτι, και προέκυπταν κομμάτια χοιρινού σαν μπέικον, που διατηρούνταν ως και τα επόμενα Χριστούγεννα.
Μπλουγούρι και τραχανάς
Στην ύπαιθρο το μπλουγούρι (γνωστό πλέον ευρέως ως πλιγούρι) και ο τραχανάς ήταν πάντα χειροποίητα και πιο διαδεδομένα από τα ζυμαρικά όπως τα μακαρόνια και το ρύζι που μπήκαν τις τελευταίες δεκαετίες στην κουζίνα και κέρδισαν το… μονοπώλιο των συνοδευτικών στα πιάτα. Το πλιγούρι είναι ψιλό δημητριακό από αποξηραμένο σιτάρι και ο τραχανάς, ξινός ή γλυκός, είναι ζυμαρικό φτιαγμένο από αλεύρι και γάλα ή γιαούρτι. Ευτυχώς, αυτά τα δύο χαμένα τρόφιμα, επανήλθαν το τελευταίο διάστημα, ακόμα και στις κουζίνες μεγάλων σεφ, που αποφάσισαν να πρωτοτυπήσουν με μια επιστροφή σε παλιές αξίες, κάνοντας τάση το «τραχανότο» ή βρίσκοντας στο πλιγούρι το «νέο» super food.
Ρεβιθόψωμο
Τα ρεβίθια στην Κατοχή ήταν χρήσιμα ακόμα και για την παρασκευή υποκατάστατου ροφημάτων όπως ο καφές. Αλλά με το συγκεκριμένο όσπριο και αλεύρι, φτιαχνόταν και ψωμί, το λεγόμενο ρεβιθόψωμο που με λίγο αλεύρι και λάδι, γέμιζε το τραπέζι σε εποχές ανέχειας.
Η «πίτα των φτωχών»: Το φαγητό που έτρωγε όλη η Ελλάδα χάθηκε στο πέρασμα των χρόνων
Η Ελλάδα έχει αναμφίβολα μία από τις πιο φημισμένες κουζίνες παγκοσμίως. Κάθε τουρίστας που έρχεται στη χώρα μας, είναι δεδομένο πως θα ζητήσει να φάει είτε μουσακά, είτε σουβλάκι.
Υπάρχουν ωστόσο και κάποια ελληνικά παραδοσιακά φαγητά, που στο πέρασμα των χρόνων άρχισαν να μένουν εκτός από το καθημερινό μας τραπέζι. Αν ρωτήσεις για παράδειγμα σήμερα έναν πιτσιρικά τι είναι η μπομπότα το πιθανότερο είναι πως δεν θα έχει καν ακούσει αυτή τη λέξη.
Παρόλα αυτά, η μπομπότα ή αλλιώς η πίτα των φτωχών, όπως την αποκαλούσαν οι Έλληνες τα παλιότερα χρόνια, ήταν ουσιαστικά η βασική τροφή του ελληνικού πληθυσμού στα δύσκολα χρόνια της κατοχής.
Ειδικά στην περιφέρεια, όλα τα φτωχικά σπίτια τρέφονταν με αυτήν και κατάφεραν να επιβιώσουν παρά τις κακουχίες και τα πενιχρά οικονομικά μέσα που υπήρχαν τότε.
Κατά τη διάρκεια της κατοχής, ο πρωτοφανής πληθωρισμός και η έλλειψη ειδών πρώτης ανάγκης, είχε ως αποτέλεσμα αφενός το ξέσπασμα του λιμού, αφετέρου την άνθηση της μαύρης αγοράς.
Υπολογίζεται, πως σε αυτή την περίοδο πέθαναν από λιμό τουλάχιστον 100.000 Έλληνες, εκ των οποίων οι περισσότεροι (περίπου 64.000) στα μεγάλα αστικά κέντρα της χώρας.
Στις επαρχιακές πόλεις ωστόσο, τα θύματα ήταν σαφώς λιγότερα, λόγω της μπομπότας, η οποία είναι πρακτικά ένα είδος ψωμιού με βάση το καλαμποκάλευρο, καθώς τη δεκαετία του 40′ δεν γινόταν καν λόγος για σταρένιο αλεύρι.
Ο λαός τότε καλλιεργούσε κυρίως καλαμπόκι στην ελληνική γη. Η σπορά ξεκινούσε τον Απρίλιο και το θέρισμα γίνονταν τον Σεπτέμβριο. Οι άντρες πήγαιναν τη σοδειά στον μύλο και από εκεί έπαιρναν την μπομπότα σε σακιά και τη μετέφεραν με άλογα στο σπίτι.
Οι νοικοκυρές την περνούσαν από κόσκινο, πρόσθεταν ζεστό αλατισμένο νερό, ανακάτευαν, ζύμωναν την έβαζαν σε ταψιά και την έψηναν είτε σε φούρνο, είτε στο τζάκι, αφού πρώτα την είχαν τυλίξει με φύλλα κουτσουπιάς ή καρυδιάς, προκειμένου να τη σκεπάσουν με ζεστή στάχτη. Αν υπήρχε, πρόσθεταν επίσης λίγο λάδι ή ένα αυγό.
Η πίτα των φτωχών συνέχισε να αποτελεί κομμάτι της ελληνικής διατροφής για αρκετό διάστημα και μετά την κατοχή. Σταδιακά όμως άρχισε να χάνεται στη λήθη. Βέβαια, τα τελευταία χρόνια έχει επανέλθει με διάφορους νεωτερισμούς και παραλλαγές.