Η Κυριακή των Βαΐων αποτελεί σημαντική γιορτή για τους πιστούς, με ιδιαίτερους συμβολισμούς, ενώ επιτρέπεται η κατανάλωση ψαριού πριν την αυστηρή νηστεία της Μεγάλης Εβδομάδας.
Η τελευταία Κυριακή της Σαρακοστής είναι η Κυριακή των Βαΐων, που φέτος είναι στις 13 Απριλίου. Πρόκειται για μια ιδιαίτερη ημέρα στο Ορθόδοξο εορτολόγιο, όπου επιτρέπεται η κατάλυση της νηστείας, με την παράδοση να επιβάλλει την κατανάλωση ψαριού.
Κυριακή των Βαΐων: Τι συμβολίζει
Την Κυριακή των Βαΐων η Εκκλησία αναβιώνει τη θριαμβευτική είσοδο του Χριστού στα Ιεροσόλυμα, ένα χαρμόσυνο γεγονός που σηματοδοτεί την έναρξη της Μεγάλης Εβδομάδας. Οι πιστοί τιμούν αυτή την ημέρα ως την αρχή του Θείου Δράματος που θα κορυφωθεί με τη Σταύρωση και την Ανάσταση. Η Κυριακή των Βαΐων αποτελεί ορόσημο στο εορτολόγιο της Ορθόδοξης Εκκλησίας, καθώς συνδυάζει τον εορτασμό της βασιλικής εισόδου του Ιησού με την προετοιμασία για τα Πάθη που ακολουθούν.
Κυριακή των Βαΐων: Η τελετουργία
Κατά τη λειτουργική τελετουργία, την Κυριακή των Βαΐων το πρωί τελείται η Θεία Λειτουργία του Χρυσοστόμου, ενώ το βράδυ τελείται ο Όρθρος της Μεγάλης Δευτέρας, δηλαδή η Ακολουθία του Νυμφίου.
Η ιστορική σημασία της Κυριακής των Βαΐων
Έξι ημέρες πριν το Ιουδαϊκό Πάσχα, μια σημαντική επταήμερη γιορτή αφιερωμένη στην ανάμνηση της Εξόδου των Εβραίων από την Αίγυπτο, ο Χριστός έστειλε δύο από τους μαθητές Του με συγκεκριμένες οδηγίες: «Πηγαίνετε στο απέναντι χωριό και καθώς θα εισέρχεστε, θα βρείτε ένα δεμένο πουλάρι, επάνω στο οποίο ποτέ κανείς άνθρωπος δεν έχει καθίσει. Λύστε το και φέρτε το εδώ. Και αν κανείς σας ρωτήσει γιατί το λύνετε, θα του απαντήσετε ότι το χρειάζεται ο Κύριος». Οι μαθητές εκτέλεσαν την εντολή, έφεραν το πουλάρι στον Ιησού και αφού έριξαν επάνω του τα εξωτερικά τους ενδύματα, Τον βοήθησαν να ανεβεί.
Το θαύμα της ανάστασης του Λαζάρου στη Βηθανία λίγες μέρες νωρίτερα, καθώς και η υπόλοιπη διδασκαλία του Ιησού, είχαν προκαλέσει μεγάλη εντύπωση στον λαό. Έτσι, όταν ο Χριστός εισήλθε στην Ιερουσαλήμ, το πλήθος Τον υποδέχθηκε όπως όριζε το εθιμοτυπικό της υποδοχής βασιλέων. Οι άνθρωποι έστρωσαν κλαδιά φοινίκων (βάια στα εβραϊκά) στους δρόμους από όπου περνούσε ο Χριστός με το γαϊδουράκι και Τον επευφημούσαν τραγουδώντας: «Ωσαννά ευλογημένος ο ερχόμενος εν ονόματι Κυρίου, ο βασιλεύς του Ισραήλ» (Ιωάν.12:13). Από τα βάια πήρε το όνομά της η Κυριακή των Βαΐων.
Έθιμα και παραδόσεις της Κυριακής των Βαΐων
Στη σύγχρονη εποχή, την Κυριακή των Βαΐων όλες οι εκκλησίες στολίζονται με βάια. Επειδή οι φοίνικες δεν είναι διαδεδομένοι σε όλες τις περιοχές, για τον στολισμό χρησιμοποιούνται συχνά κλαδάκια δάφνης, ιτιάς, ελιάς ή μυρτιάς. Μετά το πέρας της λειτουργίας, τα κλαδάκια αυτά μοιράζονται στους πιστούς ως ευλογία.
Η λαϊκή παράδοση αποδίδει στα βάια ιαματικές και αποτρεπτικές ιδιότητες κατά του κακού. Σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας έχουν αναπτυχθεί ξεχωριστά έθιμα:
– Σε ορισμένες περιοχές, με τα βάια «χτυπούν» τις έγκυες γυναίκες, πιστεύοντας ότι έτσι θα έχουν ευκολότερο τοκετό
– Σε άλλες περιοχές, οι πιστοί κρεμούν τα βάια στις πόρτες των σπιτιών ως φυλακτό για προστασία
– Υπάρχουν επίσης τοπικές παραδόσεις όπου η Κυριακή των Βαΐων έχει ιδιαίτερη σημασία και τιμάται με ξεχωριστές εκδηλώσεις
Η συμβολική σημασία της Κυριακής των Βαΐων
Με την είσοδο του Ιησού στην Ιερουσαλήμ ξεκινά το Θείο Δράμα. Παρόλο που η ημέρα σηματοδοτεί την αρχή των Παθών, ταυτόχρονα γιορτάζεται η είσοδος του Χριστού ως Βασιλέα στην Ιερουσαλήμ. Για αυτόν τον λόγο, η Εκκλησία επιτρέπει στους πιστούς να καταλύσουν τη νηστεία την ημέρα αυτή, επιτρέποντας την κατανάλωση ψαριών.
Η υποδοχή του Χριστού στα Ιεροσόλυμα είχε βαθύτερη σημασία για τους ανθρώπους της εποχής. Εξαιτίας της εορτής του Πάσχα, είχε συγκεντρωθεί πολύς κόσμος στην πόλη. Όταν διαδόθηκε η είδηση της άφιξης του Χριστού, οι άνθρωποι πήραν στα χέρια τους «τά βαΐα τῶν φοινίκων» και βγήκαν να Τον προϋπαντήσουν με επευφημίες.
Η ανάσταση του Λαζάρου λίγες ημέρες νωρίτερα είχε προκαλέσει μεγάλη εντύπωση. Το γεγονός ότι αναστήθηκε ένας τεσσάρων ημερών νεκρός και μάλιστα ήδη ενταφιασμένος, είχε διαδοθεί ταχύτατα σε όλο το Ισραήλ. Οι άνθρωποι, που ζούσαν υπό τη ρωμαϊκή κατοχή και υπέφεραν από τη διαφθορά των αρχόντων τους, έλπιζαν ότι ο Θεός θα έστελνε κάποιον που θα άλλαζε την αφόρητη κατάστασή τους.
Η βασιλική υποδοχή και η πραγματική αποστολή του Χριστού
Στους αρχαίους χρόνους υπήρχε η συνήθεια, όταν ένας βασιλιάς εισερχόταν σε μια πόλη, να το κάνει έφιππος, συνοδευόμενος από υπασπιστές και φρουρά, επιδεικνύοντας τη δύναμη, το μεγαλείο και τη δόξα του. Γι’ αυτό τα πλήθη την Κυριακή των Βαΐων ζητωκραύγαζαν, επευφημώντας την είσοδο κάποιου που πίστευαν ότι θα έλυνε τα προβλήματά τους: πολιτικά, κοινωνικά, πολιτιστικά, ακόμα και προσωπικά.
Οι άνθρωποι προσδοκούσαν έναν ηγέτη που θα ελευθέρωνε το έθνος τους και θα επανίδρυε ένα θεοκρατικό κράτος. Ωστόσο, η αποστολή του Χριστού ήταν διαφορετική. Εισήλθε στην Ιερουσαλήμ όχι ως κοσμικός βασιλιάς, αλλά ταπεινά, πάνω σε ένα γαϊδουράκι, συμβολίζοντας ότι η βασιλεία Του δεν ήταν από αυτόν τον κόσμο. Η Κυριακή των Βαΐων αποτελεί έτσι μια υπενθύμιση της αντίθεσης ανάμεσα στις ανθρώπινες προσδοκίες και το θείο σχέδιο της σωτηρίας που επρόκειτο να εκπληρωθεί μέσω του Σταυρού και της Ανάστασης.
Κυριακή των Βαΐων: Τι τρώμε
Η κατανάλωση ψαριού την Κυριακή των Βαΐων αποτελεί μια εξαίρεση στους κανόνες της Σαρακοστιανής νηστείας. Αυτό οφείλεται στην ιδιαίτερη σημασία της ημέρας ως εορτασμού της θριαμβευτικής εισόδου του Χριστού στα Ιεροσόλυμα. Η Εκκλησία επιτρέπει αυτή την “κατάλυση” ως μια μικρή ανάπαυλα πριν από την αυστηρή νηστεία της Μεγάλης Εβδομάδας που ακολουθεί.
Η Κυριακή των Βαΐων λειτουργεί ως γέφυρα ανάμεσα στις δύο φάσεις της νηστείας:
• Την πρώτη φάση της Σαρακοστής που προηγήθηκε
• Τη δεύτερη φάση της αυστηρής νηστείας της Μεγάλης Εβδομάδας που ακολουθεί
Σε σχέση πάντως με την εκκλησιαστική άποψη για τη νηστεία την Κυριακή των Βαΐων, υπάρχει μια διαφοροποίηση στο ζήτημα του αν καταλύεται ψάρι ή όχι. Η γνώμη του Θεόδωρου του Στουδίτη είναι ότι την ημέρα αυτή την Κυριακή των Βαΐων «τρώμε όλοι ψάρι», επειδή θεωρείται Δεσποτική εορτή. Για τον Άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη μόνο μία ημέρα της Μεγάλης Σαρακοστής τρώγεται ψάρι, δηλαδή την ημέρα του Ευαγγελισμού.
Είναι χαρακτηριστική η θέση των Αποστολικών Διαταγών όταν λένε: «Μετά από αυτές (δηλαδή τις εορτές των Χριστουγέννων και των Θεοφανίων), να τηρείτε τη νηστεία της Τεσσαρακοστής, η οποία περιλαμβάνει ανάμνηση της ζωής του Κυρίου και της νομοθεσίας. Να κρατιέται αυτή η νηστεία πριν από το Πάσχα, αρχίζοντας από τη Δευτέρα και συμπληρούμενη την Παρασκευή. Μετά από αυτές αφού σταματήσετε τη νηστεία, να αρχίζετε την Αγία Εβδομάδα του Πάσχα, νηστεύοντες κατ’ αυτήν όλοι με φόβο…». Είναι ενδεικτικοί οι όροι “αφού σταματήσετε τη νηστεία” και “να αρχίζετε”, οι οποίοι δείχνουν ότι μια νηστεία τελειώνει και μία άλλη αρχίζει. Αυτή που τελειώνει είναι η νηστεία της Μεγάλης Σαρακοστής και αυτή που αρχίζει είναι η νηστεία της Μεγάλης Εβδομάδας. Άρα η εορτή αυτή βρίσκεται ανεξάρτητα ανάμεσα σε δύο νηστείες. Η θέση της λοιπόν δίνει το δικαίωμα να ομιλούν περί καταλύσεως κατ’ αυτήν την ημέρα ψαριού ή ακόμα και αυγού.
Η νηστεία μετά την Κυριακή των Βαΐων
Μετά την Κυριακή των Βαΐων, η νηστεία γίνεται αυστηρότερη καθώς εισερχόμαστε στη Μεγάλη Εβδομάδα. Πολλοί πιστοί που τηρούν αυστηρά τη νηστεία στρέφονται στην ξηροφαγία και την πλήρη αποχή από το λάδι, ιδιαίτερα τις τελευταίες ημέρες πριν το Πάσχα. Αυτή η αυστηροποίηση της νηστείας αποτελεί έκφραση πνευματικής προετοιμασίας για το Πάσχα και συμβολίζει τη συμμετοχή των πιστών στο Πάθος του Χριστού.
Η κατανάλωση ψαριού την Κυριακή των Βαΐων είναι λοιπόν η τελευταία διατροφική ελευθερία πριν την κορύφωση της νηστείας, προσφέροντας στους πιστούς μια ευκαιρία για εορταστικό γεύμα πριν την πνευματική και σωματική άσκηση της Μεγάλης Εβδομάδας.